Kamu Mali Yönetimi Sistemi

– Kamu mali yönetiminin yapısını ve işleyişi,

– Kamu bütçelerinin hazırlanması,

– Bütçelerin uygulanması (harcamaların yapılması, gelirlerin toplanması),

– Tüm mali işlemlerin muhasebeleştirilmesi ve raporlanması,

– Mali kontrolden

müteşekkil olan kamu mali yönetimi sistemi; 10.12.2003 tarih ve 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi Ve Kontrol Kanunu ile düzenlenmiştir. Ana hatları 5018 sayılı Kanunla düzenlenen mali yönetim sistemi, söz konusu kanuna istinaden yayımlanan çok sayıda yönetmelik, usul ve esaslar, tebliğ vb. mevzuat metinleri ile şekillenmiş ve ete kemiğe bürünmüştür.

1. Mali Yönetim Sistemi Hangi Kamu İdarelerini Kapsar?

5018 sayılı Kanun, genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerini kapsamaktadır.

Genel yönetim;

1- Merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri,

2- Sosyal güvenlik kurumları,

3- Mahalli idareleri,

kapsar.

Bununla birlikte, KİT’ler ve kamu şirketleri 5018 sayılı Kanunun kapsamı dışındadır.

Merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idareleri; Kanuna ekli (I), (II) ve (III) sayılı cetvellerde yer alan kamu idarelerinden oluşur.

Merkezi yönetim bütçesi;

1- Genel bütçe (Kanuna ekli (I) sayılı cetvelde yer alan kamu idarelerinin bütçeleri),

2- Özel bütçe (Kanuna ekli (II) sayılı cetvelde yer alan kamu idarelerinin bütçeleri),

3- Düzenleyici ve denetleyici kurum bütçesinden, (Kanuna ekli (III) sayılı cetvelde yer alan kamu idarelerinin bütçeleri),

Oluşur.

Sosyal güvenlik kurumları; Kanuna ekli (IV) sayılı cetvelde yer alan kamu kurumlarıdır (Sosyal Güvenlik Kurumu-SGK ve Türkiye İş Kurumu-İŞKUR).

Mahalli idareler ise belediye, il özel idaresi ile bunlara bağlı veya bunların kurdukları veya üye oldukları birlik ve idarelerdir.

2. Bütçelerin Hazırlanması

5018 sayılı Kanuna kamu idarelerinin bütçelerinin performans esaslı olması zorunluluğundan dolayı bütçelerin hazırlanmasından önce stratejik plan ve performans programının hazırlanması gerekir.

Merkezi yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin bütçeleri Cumhurbaşkanı (Strateji ve Bütçe Başkanlığı) tarafından hazırlanır ve mali yılbaşından önce TBMM’de onaylanarak yasalaşır.

Mahalli idareler ve sosyal güvenlik kurumlarının bütçeleri ise kendi özel kanunlarındaki hükümlere yetkili organlarında görüşülerek onaylanır ve nihai şeklini alır. Bu idare ve kurumların bütçeleri TBMM’nin onayından geçmez.

3. Kamu Mali Yönetimi Sürecinde Yer Alan Aktörler

Kamu mali yönetimi sisteminde yer alan başlıca aktörler şunlardır:

1- Üst yönetici

2- Harcama yetkilisi

3- Gerçekleştirme görevlisi/görevlileri

4- Muhasebe yetkilisi.

1- Üst Yönetici

Bakanlıklarda bakan (veya bakan yardımcısı), il özel idarelerinde vali, belediyelerde belediye başkanı, diğer kamu idarelerinde en üst yöneticiyi ifade eden üst yöneticinin mali yönetim sistemindeki başlıca görev, yetki ve sorumluluğu;

– Stratejik plan, performans programı, bütçe ve faaliyet raporunun hazırlanması ve uygulanmasının sağlanması,

– Harcama sürecinin işleyişinin gözetimi,

– İç kontrol sisteminin kurulması ve işleyişinin gözetilmesi,

şeklindedir.

5018 sayılı Kanunda belli bazı istisnalar dışında üst yöneticinin harcama sürecinde (herhangi bir sıfatla) yer alması öngörülmemiştir.

Üst yöneticinin harcama sürecine ilişkin başlıca yetkisi sistemin işleyişinin gözetilmesi ve denetlenmesidir. Üst yönetici denetim yetki ve görevini iç denetçiler vasıtasıyla icra eder.

2- Harcama Yetkilisi

Harcama yetkilisi; bütçeden bir harcamanın yapılması için harcama talimatı veren, harcama talimatı üzere işin yapılması, mal ve hizmetin alınması ve bunlara ilişkin belgelendirme ve ön mali kontrolü yapmakla görevli gerçekleştirme görevlisini görevlendiren ve muhasebe yetkilisine ödeme talimatı veren kamu görevlisidir.

Harcama süreci harcama yetkilisinin gözetiminde, onun emir ve talimatları ile işlediğinden mali sorumluluk (kamu zararı) konusunda harcama yetkilisi ön plandadır.

3- Gerçekleştirme Görevlisi/Görevlileri

Mali yönetim sisteminde gerçekleştirme görevlileri harcama yetkilisi tarafından mal ve hizmet alımı, belgelendirme ve ön mali kontrol yapmakla görevlendirilen kamu görevlileridir. Bu bağlamda gerçekleştirme görevlileri;

1- Mal ve hizmet alım sürecinde görev alan gerçekleştirme görevlileri

2- Ödeme emri belgesini düzenlemekle görevli gerçekleştirme görevlisi

olmak üzere iki türlüdür.

Mal ve hizmet alımı sürecinde görevlendirilen gerçekleştirme görevlileri harcama yetkilisi tarafından ihale komisyonu başkan ve üyeleri, piyasa fiyat araştırması görevlileri, muayene ve kabul komisyonu başkan ve üyeleri, kontrol teşkilatı üyeleri, yapı denetim elemanları, bordro, tutanak, beyanname vb. düzenleyenler (imzalayanlar) olarak görevlendirilen kişilerdir.

Ödeme emri belgesini düzenlemekle görevli yani ödeme emri belgesi ve eki belgeler üzerinde ön mali kontrolü yapmakla görevli gerçekleştirme görevlisinin hiyerarşik olarak harcama yetkilisine en yakın kamu görevlisi olması gerekmekte olup, diğer gerçekleştirme görevlilerinin memuriyet ve görev unvanının herhangi bir önemi bulunmamaktadır.

Ön mali kontrol esas itibariyle; ödeme emri belgesini düzenlemekle görevli gerçekleştirme görevlisi tarafından icra edilir.

4- Muhasebe Yetkilisi

Muhasebe yetkilisi, harcama sürecinin son aşamasında görev almakta olup, ödeme emri belgesi ve eki belgelerde yetkililerin imzası, ödemeye ilişkin ilgili mevzuatında sayılan belgelerin tamam olması, maddi hata bulunup bulunmadığı ve hak sahibinin kimliğine ilişkin bilgileri kontrol etmekle görevli ve yetkili olan kişidir.

Muhasebe yetkilisi sadece söz konusu hususlarda görevli, yetkili ve sorumlu olup, bu hususlarda herhangi bir eksiklik veya hata bulunması halinde ödeme yapamaz, ödeme yapmaya zorlanamaz.

Muhasebe yetkilisi, ödenek üstü harcamalardan, harcamanın bütçe tertibine ve mevzuata uygunluğundan sorumlu değildir.

Muhasebe yetkililiği ile harcama yetkililiği aynı kişide birleşemez.

4. Harcama Süreci

Harcama süreci bütçenin (ödeneğin) varlığı üzerine harcama yetkilisinin harcama talimatı vermesiyle başlar, muhasebe yetkilisinin haksahibine ödeme yapmasıyla tamamlanır.

1) Bütçeden bir harcama yapılabilmesi ödenek tahsisini müteakip harcama yetkilisinin harcama talimatı ile başlar.

2) Bu talimata göre gerçekleştirme görevlileri harcamayı tahakkuka bağlar.

3) Harcama yetkilisi bu tahakkuku ödeme emri belgesi üzerinde ödeme talimatına dönüştürür.

4) Bu aşamaya gelene kadarki süreçteki karar ve işlemler harcama birimi ile mali hizmetler birimi tarafından bütçe tertibi, kullanılabilir ödenek tutarı, ayrıntılı harcama veya finansman programları, bütçe mevzuatı ve diğer malî mevzuat hükümlerine uygunluk yönlerinden kontrol edilir.

5) Ödeme emri muhasebe yetkilisinin önüne geldiğinde muhasebe yetkilisi de maddi hata, hak sahibinin kimliği, belgelerin ve yetkili imzaların tamam olup olmadığına yönelik kontrolleri yaptıktan sonra ödemeyi yapar.

5. Muhasebe Sistemi

5018 sayılı Kanuna göre kamu hesapları tahakkuk esaslı olarak tutulur. Bütçe hesapları analitik bütçe sınıflandırmasına uygun şekilde nakit esaslı olarak kaydedilir.

Muhasebe sistemi sadece gelir ve giderleri değil, taşınır ve taşınmaz varlıkları, alacak ve borçları yani kamu kaynaklarının tamamını kapsar.

Muhasebe kayıtları muhasebe yetkilisi tarafından tutulur, belirli dönemler itibariyle mali tablolar şeklinde raporlanır, kamuoyuna açıklanır ve konsolidasyon için Hazine ve Maliye Bakanlığına gönderilir.

6. Taşınır ve Taşınmazlar

Taşınırların yönetimi ve kaydı 5018 sayılı Kanuna istinaden yayımlanan Taşınır Mal Yönetmeliğine göre, taşınmazların yönetimi ve kaydı ise Kamu İdarelerine Ait Taşınmazların Kaydına İlişkin Yönetmelik ile kurumlara özgü özel mevzuat metinlerinde yer alan hükümlere gerçekleştirilir.

Genel bütçeye ait taşınmaz mallar Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından, diğer kamu idarelerine ait taşınmazlar ise kendileri tarafından değerlendirilir.

Taşınır ve taşınmaz malların kaybı, usulüne uygun şekilde değerlendirilmemesi veya zarar görmesi kamu zararı olarak görevlilerin sorumluluğunu gerektirir.

7. Gelirler

Genel bütçeye ait gelirler (vergi, harç vb.) esas itibariyle Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından tahakkuk ettirilir ve tahsil edilir.

Diğer kamu idarelerine gelirler ise kendileri tarafından tahakkuk ettirilir ve tahsil edilir.

Gelirlerin eksik tahakkuk ve tahsil edilmesi veya zamanaşımına uğratılması kamu zararı olarak görevlilerin sorumluluğunu gerektirir.

8. Denetim

Kamu mali yönetiminde denetim;

1- Sayıştay tarafından yapılan dış denetim,

2- İç denetçiler tarafından yapılan iç denetim,

olmak üzere 2 türlüdür.

Sayıştay denetçileri tarafından yapılan denetim sonucunda kamu zararının tespit edilmesi halinde Sayıştay dairelerince tazmin (zimmet) veya beraat şeklinde hükme bağlanır.

İç denetçiler tarafından yapılan denetim sonucunda düzenlenen raporlar üst yöneticinin değerlendirmesi veya takdirine göre işlem görür.

İç denetçiler, üst yönetici tarafından atanır, üst yönetici tarafından iç denetim ve inceleme yapmakla görevlendirilir. İç denetçileri raporlarını doğrudan üst yöneticiye sunarlar.

9. Yaptırımlar

5018 sayılı Kanuna ve diğer mevzuat hükümlerine aykırı şekilde işlem yapan kamu görevlilerine uygulanacak yaptırımlar;

1- Kamu zararı

2- Para cezası

şeklindedir.

Kamu zararı; kamu görevlilerinin kasıt, kusur veya ihmallerinden kaynaklanan mevzuata aykırı karar, işlem veya eylemleri sonucunda kamu kaynağında artışa engel veya eksilmeye neden olunmasıdır.

Fazla veya yersiz ödeme olarak da ifade edilen kamu zararı sadece harcamalarda değil, gelir, alacak, taşınır veya taşınmaz mallara ilişkin olarak da meydana gelebilmektedir.

Hangi eylem ve işlemlerin kamu zararını oluşturduğu 5018 sayılı Kanunun 71’inci maddesi ile Kamu Zararlarının Tahsiline İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik’de düzenlenmiştir.

Kamu zararı; sorumlulardan ve/veya ilgililerden tahsil edilir.

Para cezası ise ödeneküstü harcama yapmak veya gerçeğe aykırı işlemlerde bulunmak nedeniyle verilir.