Kamu idarelerinin mal ve hizmet alımları hem kamu kaynaklarının verimli kullanılması hem de mal ve hizmet tedarikçileri arasında eşit muamele ilkesi gereğince kural ihale yoluyla gerçekleştirilir.
İhale yoluyla yapılan alımlarda, ihalenin belli bir süre ve şekilde ilan edilmesi, ihaleye katılacaklarda belli bir iş deneyimi ve mali güç aranması, belli bazı ihale prosedürlerinin izlenmesi ve sözleşme imzalanması gibi zorunluluklar bulunmaktadır.
Kamu idarelerinin belli bazı alımları ise ya niteliği gereği ya da ölçek bakımından ihale yapılmamasını gerekli kılmaktadır.
Kamu idarelerince hale yoluna gitmeksizin yapılan alımlardan bazıları 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 3’üncü maddesinde “İstisnalar” arasında sayılan alımlar olmakla birlikte daha yaygın olarak kullanılanı “Doğrudan temin” yoluyla yapılan alımlardır.
Doğrudan temin; idare tarafından yapılan piyasa fiyat araştırması sonucunda tespit edilen fiyat üzerinden davet edilen (teklif verilen) kişilerden alım yapılmasıdır.
Gerek alımların genellikle küçük ölçekli olması gerekse bu tür alımlar için iş deneyimi ve mali güç kriterleri aranmaması doğrudan temini küçük ve orta büyüklükteki işletmeler (KOBİ) için fırsat penceresi olarak kılmaktadır.
Öte yandan, doğrudan temin yoluyla sadece mal ve hizmet alımları değil, yapım (inşaat, bakım onarım) işleri de gerçekleştirilebilir.
Doğrudan temine ilişkin ayrıntılı düzenlemeler Doğrudan Temin Yöntemiyle Yapılacak Alımlara İlişkin Tebliğ’de yapılmıştır.
- Ne Tür Alımlar Doğrudan Temin Yoluyla Yapılabilir?
Kamu idarelerince doğrudan temin yoluyla yapılabilecek alımlar 4734 sayılı Kanunun 22’nci maddesinde sayma yoluyla düzenlenmiştir. Doğrudan temin yoluyla yapılabilecek başlıca alımlar şunlardır:
a) İhtiyacın sadece gerçek veya tüzel tek kişi tarafından karşılanabileceğinin tespit edilmesi (Örneğin, bulunulan bölgede tek tedarikçi, tek yetkili satıcı, tek yetkili servis, üretim lisansına sahip tek işletme olması, ana cihaz veya makine ile kullanılması zorunlu yedek parçanın orijinal veya belli bir markayı ihtiva etmesinin zorunlu olması).
b) Sadece gerçek veya tüzel tek kişinin ihtiyaç ile ilgili özel bir hakka sahip olması (Örneğin, bilimsel yayın, fikir ve sanat eseri, belirli bir akademik kişiden eğitim v.b. mal veya hizmet alımları).
c) Mevcut mal, ekipman, teknoloji veya hizmetlerle uyumun ve standardizasyonun sağlanması için zorunlu olan mal ve hizmetlerin, asıl sözleşmeye dayalı olarak düzenlenecek ve toplam süreleri üç yılı geçmeyecek sözleşmelerle ilk alım yapılan gerçek veya tüzel kişiden alınması (Örneğin, mevcut otomasyon, lisans, yazılım, bilişim vb. ürünlere ilişkin güncelleme ve up-grade hizmeti).
d) Büyükşehir belediyesi sınırları dahilinde bulunan idarelerin 800.366 TL, diğer idarelerin ise 266.618 TL’yi aşmayan (2025 yılı için) ihtiyaçları ile temsil ağırlama faaliyetleri kapsamında yapılacak konaklama, seyahat ve iaşeye ilişkin alımlar (Söz konusu parasal sınırlar her yıl güncellenmektedir. Parasal limitlere KDV dahil değildir)
e) İdarelerin ihtiyacına uygun taşınmaz mal alımı veya kiralanması.
g) Milletlerarası tahkim yoluyla çözülmesi öngörülen uyuşmazlıklarla ilgili davalarda, Kanun kapsamındaki idareleri temsil ve savunmak üzere Türk veya yabancı uyruklu avukatlardan ya da avukatlık ortaklıklarından yapılacak hizmet alımları.
h) 4353 sayılı Kanunun 22 ve 36’ncı maddeleri uyarınca Türk veya yabancı uyruklu avukatlardan hizmet alımları ile fikri ve sınai mülkiyet haklarının ulusal ve uluslararası kuruluşlar nezdinde tescilini sağlamak için gerçekleştirilen hizmet alımları.
Yukarıdaki bentlerde sayılan alımlarda sadece (d) bendi kapsamında yapılan alımlarda üst parasal sınır bulunmakta olup, diğerlerinde herhangi bir parasal sınır bulunmamaktadır. Bununla birlikte, (a), (b) veya (c) bendi kapsamında yapılacak alımlarda ihtiyacın neden sadece gerçek veya tüzel tek kişi tarafından karşılanabileceği konusunda detaylı araştırma yapılması, bu hususlara ilişkin bütün belgelerin (örneğin yetkili satıcılık belgesi, tek üretim lisansı belgesi vb.) düzenlenmesi ve bunların standart forma (“4734 Sayılı Kanunun 22 nci maddesinin (a), (b), (c) Bentleri Kapsamında Tek Kaynaktan Temin Edilen Mallara/Hizmetlere İlişkin Form”) işlenmesi ve ekine bağlanması zorunluluğu bulunmaktadır. Söz konusu form ve ekindeki belgelerin doğruluğundan ilgili kamu idaresi sorumludur. Form ve eki belgeler düzenlendikten sonra piyasa fiyat araştırması yapılarak alım gerçekleştirilir.
Doğrudan teminle alım yapılması tedarikçi tarafından empoze edilen fiyattan alım yapılacağı anlamına gelmez. Doğrudan teminle yapılan bütün alımlarda piyasa fiyat araştırmasının yapılması zorunludur.
Piyasa fiyat araştırması kişi ve firmalardan teklif alınması şeklinde değil, çeşitli kaynaklardan fiyat bilgisi alınması suretiyle gerçekleştirilir.
- Doğrudan Temin Yöntemindeki Kolaylıklar
Doğrudan temin yöntemiyle yapılan alımlarda;
– Yazılı teklif alınması ve pazarlık yapılması,
– İhale dokümanı (şartname) hazırlanması ve yaklaşık maliyet tespiti,
– 4734 Sayılı Kanunun 10’uncu maddesinde belirtilen yeterlik kriterlerinin (mesleki ve teknik yeterlilik ile ekonomik ve mali yeterlilik) aranılması,
– Teminat (geçici/kesin) alınması ve ilan yapılması,
– İhale komisyonu kurulması ve ihale kararı alınması,
– Kendisinden alım yapılacak kişinin ihalelere katılmaktan yasaklı olup olmadığının sorgulanması,
– Sözleşme yapılması,
zorunlu değildir.
Bununla birlikte, doğrudan teminde ihtiyaçların karşılanmasında kolaylık sağlanması amaçlanmış olmakla birlikte, ihtiyacın niteliğine göre, ilan yapılması, teminat alınması, ihale komisyonu kurulması, isteklilerde belirli yeterlik kriterlerinin aranması ile şartname ve sözleşme düzenlenmesi gibi hususlar idarelerin takdirindedir.
Doğrudan temin yoluyla yapılan alımlarda en az belli sayıda tedarikçinin alıma teklif vermesi zorunluluğu bulunmamaktadır. Bu yöntemle yapılan alımlarda önemli olan husus alım fiyatının kamu idaresi tarafından yapılan piyasa fiyat araştırması sonucunda tespit edilen rayiç fiyatlara uygun olmasıdır.
- Doğrudan Temin Süreci
Doğrudan temin yoluyla yapılan alımlarda şu aşamaların izlenmesi gerekir:
1- Onay belgesinin düzenlenmesi
2- Piyasa fiyat araştırmasının yapılması
3- En uygun bedelin tespiti
4- Alımın ihale yetkilisince onaylanması
5- Düzenlenecekse/düzenlenmesi gerekliyse sözleşme düzenlenmesi
6- Mal veya hizmetin teslim alınması
7- Fatura, tutanak gibi kanıtlayıcı belgelerin ödeme emri belgesine eklenmesi.
- Doğrudan Temin Yoluyla Yapılan Alımlarda Piyasa Fiyat Araştırması
Sanılanın aksine, doğrudan temin yoluyla yapılan alımlarda teklif alma (3 veya daha fazla yerden) zorunluluğu bulunmamaktadır. Önemli olan fiyat bilgisi alınması ve alınan fiyatların gerçekçi ve piyasa rayicini yansıtan mahiyette olmasıdır.
Doğrudan teminle yapılan tüm alımlarda piyasa fiyat araştırmasının yapılması zorunludur.
Piyasa fiyat araştırması kişi ve firmalardan teklif alınması şeklinde değil, çeşitli kaynaklardan fiyat bilgisi alınması suretiyle gerçekleştirilmelidir
İhale yetkilisince görevlendirilecek kişi veya kişiler tarafından piyasada fiyat araştırması yapılır.
İdarelerce gerekli görülmesi halinde, fiyat araştırmaları, ilgili İhale Uygulama Yönetmeliklerinde yaklaşık maliyetin belirlenmesine ilişkin esas ve usuller çerçevesinde de yapılabilir.
Ancak yapım işlerine ilişkin fiyat araştırmasının, Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinde belirlenen yaklaşık maliyetin hesaplanmasına ilişkin usul ve esaslara göre yapılması zorunludur.
Teklif alınması durumunda ise piyasa rayicini yansıtan gerçekçi bir fiyat tespiti önemlidir. Bundan dolayı imkan nispetinde fazla yerden fiyat bilgisi alınması daha uygundur.
Elde edilen fiyat bilgilerinin piyasa fiyat araştırması tutanağına işlenmesi ve belge olarak ihale işlem dosyasında muhafaza edilmesi gerekir.
- Vergi veya SGK Prim Borcu Bulunanlar Doğrudan Temin Yoluyla Yapılan Alımlara Katılabilir mi?
Vergi veya sosyal güvenlik prim borcu bulunanlar ihale yoluyla yapılan alımlara katılamazken, doğrudan temin yoluyla yapılan her türlü alıma katılabilir ve kendilerinden alım yapılmasına karar verilebilir.
Bununla birlikte, doğrudan temin yoluyla yapılan alımlar sonucunda hakediş ödemesi sırasında vergi borcu sorgulaması yapılır, fakat SGK prim borcu sorgulaması yapılmaz. Dolayısıyla, hakediş ödemesi sırasında vergi borcu olan tedarikçilerin vergi borcu mahsup edildikten sonra kalan tutar kendilerine ödenir.
- Doğrudan Temin Yönteminde Sözleşme Düzenlenmesi
Doğrudan temin yoluyla alımı yapılacak malın teslimi veya hizmetin ya da yapım işinin belli bir süreyi gerektirmesi durumunda, alımın bir sözleşmeye bağlanması zorunlu olup bir defada yapılacak alımlarda sözleşme yapılması idarelerin takdirindedir. Buna karşılık, Kanunun 22’nci maddesinin (c) bendi kapsamında yapılan alımlarda ise madde metninde belirtildiği üzere sözleşme yapılması zorunludur.
- Doğrudan Temin Yoluyla Yapılan Alımlar Sonucunda İş Deneyim Belgesi Düzenlenebilir mi?
Doğrudan temin yoluyla bedel içeren bir sözleşme kapsamında gerçekleştirilen alımlarda, İhale Uygulama Yönetmeliklerinin ilgili maddeleri çerçevesinde iş deneyim belgesi düzenlenmesi mümkündür. Ancak, birden fazla doğrudan temin işinin toplanarak tek bir belge içinde iş deneyimi olarak gösterilmesi mümkün değildir.
- Doğrudan Teminde Kamu İhale Kurumuna İtirazen Şikayet
Bir ihale usulü olmaması nedeniyle doğrudan temin ile ilgili olarak Kamu İhale Kurumuna itirazen şikayette bulunulması yasal olarak mümkün değildir.
0 yorum