16.10.2020 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan kanun değişikliği ile kamu idarelerinde program bütçe sistemine geçilmiş ve 2021 yılı merkezi yönetim bütçesi de program bütçe yapısına göre hazırlanmıştır.
5018 sayılı Kanun’da yapılan söz konusu değişikliğinden önce kamu harcamaları fonksiyonel sınıflandırma düzeyinde sınıflandırılırken yapılan düzenleme ile harcamaların program sınıflandırması düzeyinde tasnif edilmesi benimsenmiştir.
Buna paralel olarak, bütçe tertibi deyimi de program sınıflandırmasının ilk düzeyini, kurumsal ve finansman tipi sınıflandırmanın bütün düzeyleri ile ekonomik sınıflandırmanın ilk iki düzeyi şeklinde tanımlanmıştır. Program bütçe; harcamaların program sınıflandırmasına göre tasnif edildiği, harcama önceliği geliştirme konusunda karar alıcılara kamu hizmet sunumu performansına ilişkin bilgilerin sağlandığı ve bu bilgilerin kaynak tahsisi sürecinde sistematik olarak kullanıldığı bir bütçeleme sistemidir. Program bütçe sistemine geçilmesinin amacı performans programı ile bütçe arasındaki ilişkinin güçlendirilmesi ve bütçenin söz konusu programa kaynak sağlayan bir araç olmasını sağlamaktır.
Program bütçe sistemine geçilmeden önce de kamu idarelerince bütçelerin performans programına dayalı olması yani performans esaslı bütçeleme bulunmakla birlikte performans programında performans hedefleri ve faaliyetler yer alırken bütçede fonksiyonlar yer almaktaydı. Yapılan düzenleme ile performans programında yer alan faaliyetlerin program altında birleştirilerek söz konusu programın bütçe dokümanında yer alması sağlanmaktadır. Bütçedeki programlar, program amacı ve alt program hedefleri aracılığıyla performans programında belirlenen hedeflerle ilişkilendirilir.
Analitik bütçe sınıflandırmasına göre mevcut bütçe tertip yapısı; kamu hizmetlerinin hangi idare ve birimler tarafından yürütüldüğünü gösteren kurumsal sınıflandırma, harcamaların temel işlevlerine göre gruplandırıldığı fonksiyonel sınıflandırma, harcamaların hangi kaynakla finanse edildiğini gösteren finansman tipi sınıflandırma ve girdi türlerini gösteren ekonomik sınıflandırmadan oluşmaktadır.
Program bütçe sistemi ise söz konusu sınıflandırma türlerinden fonksiyonel sınıflandırmayı kaldırmakta ve yerine program sınıflandırmasını ikame etmektedir.
Program sınıflandırması, bütçe kaynaklarının yönetimi açısından “Program-Alt Program-Faaliyet” şeklinde üç düzeyden oluşmaktadır.
Program; kamu idarelerinin temel görev ve sorumlulukları esas alınarak kaynak tahsis edilen, birbiriyle uyumlu ve anlamlı şekilde bir araya getirilmiş faaliyetler grubudur.
Alt Program; program sınıflandırmasının “program” ile “faaliyet” seviyeleri arasında yer alan, programın sonuçlarına ulaşmak amacıyla bir araya getirilen birbiriyle uyumlu faaliyetler grubudur.
Faaliyet; kamu kaynağı kullanmak suretiyle belirli bir ürün ya da hizmetin sunulması amacıyla, planlama aşamasından üretim ve hedef kitleye sunum aşamasına kadar gerçekleştirilen iş, işlem ve süreçler bütünüdür.
Program bütçe sistemine geçilmesiyle birlikte performans programlarının yapısında da bir takım değişiklikler de yapılmıştır (Bütçe sisteminde tanımlanmış hedef ve göstergelerin performans programında da kullanılması, ek birkaç tablonun söz konusu programa eklenmesi gibi).
Öte yandan, ülkemizde harcamalar bütçenin yanı sıra tahakkuk esaslı muhasebe sistemine göre de ekonomik, kurumsal, fonksiyonel ve finansman tipi sınıflandırma bazında kaydedilmektedir.
Program bütçe sistemine geçilmesiyle birlikte fonksiyonel sınıflandırmanın yerini program sınıflandırması alacak olmakla birlikte hâlihazırda elde edilen istatistiki verilerin üretilmesine devam edilmesi ve geçmiş istatistiki verilerle karşılaştırma yapılmasına imkân sağlanması amacıyla mevcut sınıflandırma türlerinin kullanılmasına devam edilecektir. Bütçe hesapları açısından program bütçede yer alan her bir faaliyet (alt faaliyet düzeyinde) muhasebe sisteminde fonksiyonel sınıflandırmanın üçüncü düzeyiyle eşleştirilmiştir.
Yapılan yasal düzenleme bütçe-performans programı ilişkisinin kurulması açısından önemli sayılmakla birlikte kamu idarelerinde bütçe hazırlama ve kaynak tahsisi anlayışında önemli bir değişiklik yaratması beklenmemektedir. Zira, kamu idarelerinde bütçeler müzakerelere ve basmakalıp artış oranlarına dayalı olarak ve performans sonuçlarından bağımsız olarak hazırlanmaktadır. Hazine tarafından özellikle üniversiteler ve diğer kamu idarelerine kaynak tahsis edilirken söz konusu idarelerin performans sonuçlarına ve mali gerçekleşmelere bakılmamaktadır. Bu durum hesap verebilirliği de zedelediği kamu kaynaklarında israfa mahal vermektedir.
Sonuç;
Program bütçe; performans programı ile bütçe arasındaki ilişkinin güçlendirilmesi amacıyla bütçelerin fonksiyonel esaslı değil, program esaslı olarak hazırlanması yani bütçedeki harcamaların programlara göre sınıflandırılmasından ibaret bulunmaktadır.
Getirilen düzenleme önemsiz addedilmemekle birlikte, daha önceki yazılarımızda da belirttiğimiz üzere, kamu mali yönetiminde asıl mesele bütçe yapmak değil, bütçeyi usulüne ve amacına uygun şekilde uygulamak olduğundan program bütçe konsepti kamu yönetiminde kaynak israfı sorununa derman olamayacaktır. Yapılması gereken; performans sonuçlarının izlenmesi, denetlenmesi ve yaptırım ve ödül mekanizmasının söz konusu sonuçlara bağlanmasıdır.
0 yorum