Ülkemizde ve dünyada halka arzlar kesintisiz bir şekilde devam etmektedir. Halka arz, şirket hisselerinin çok sayıda ve önceden bilinmeyen (belirlenmeyen) yatırımcılara çağrı ve ilan yoluyla satışıdır. Şirketlerin halka arz edilen hisseleri Borsa İstanbul (Pay Piyasası) bünyesinde yer alan pazarlarda işlem görmeye başlar. Halka arz şirketlerin tercihine bağlı olduğundan bu tercihin kullanılabilmesi için belli bazı sebeplerin bulunması gerekmektedir.
Genel olarak ifade etmek gerekirse, şirketleri halka arz etmeye sevk eden başlıca nedenler, başka bir deyişle, halka arzın faydaları şu şekilde sıralanabilir:
1- Finansman
2- Likidite
3- Kurumsallaşma
4- Kredibilite
5- Tanıtım ve reklam
1- Finansman
Hisselerini halka arz etmek suretiyle şirketler borçlanma vb. alternatif finansman yöntemlerine göre daha düşük maliyetli ve geri ödemesi olmayan bir kaynak temin etmiş olmaktadır. Her ne kadar borçlanmanın kaldıraç (leverage) etkisi ve borçlanma faizlerinin vergi matrahından düşülebilmesi nedeniyle vergisel avantajları bulunmakta ise de şirketlerin hisselerini halka arz etmek suretiyle finansman (özkaynak) temin etmesi şirketlere faiz vb. sabit maliyetleri bulunmayan ve alınan kaynağı geri ödeme zorunluluğu bulunmayan bir finansman sağlar.
Her ne kadar şirketler halka arz yoluna gitmeden bir veya birkaç kişiyi daha şirket ortaklığına almak suretiyle de özkaynak yoluyla finansman sağlayabilirse de böyle bir finansman yöntemi şirkete halka arzın sağladığı büyüklükte sermaye sağlamayabileceği gibi ortaklığa alınan yeni bir veya birkaç ortağa şirketin kontrolünün kaptırılmasına da sebebiyet verebilir. Halka arz edilen şirketlerde ise hissedarlar atomize (dağınık) halde olduklarından tek başlarına şirketin kontrolünü ele geçirme imkanları pek bulunmamaktadır.
Öte yandan, optimal sermaye yapısına (optimal capital structure) ve krediye erişim limitlerine ulaşan şirketler için halka arz yoluyla finansman yoluna gitme tercihten ziyade zorunluluktan da kaynaklanıyor olabilir.
2- Likidite
Halka arz edilen paylar organize bir piyasada (borsa) istenilen zamanda, cari fiyatlardan, şeffaflık içerisinde kolaylıkla alınıp satılmaktadır. Söz konusu likidite şirketin kurucu ortaklarının da elindeki hisseleri rahatlıkla (Merkezi Kayıt Kuruluşu’na kaydettirmek suretiyle) paraya çevirebilmesine ve/ya şirket ortaklığını devretmesine imkân sağlamaktadır.
Likiditenin varlığı şirketin piyasa değerinin referans olarak ortaya çıkmasını sağlayarak birleşme, satın alma veya ikincil halka arz işlemlerinin şirketin makul değeri (fair value) üzerinden yapılmasına da imkân sağlar.
3- Kurumsallaşma
Şirketlerin hisselerini halka arz etmeleri ve borsada işlem görmeye başlaması beraberinde SPK ve Borsa İstanbul’un gözetimini ve bağımsız denetimi de getirmektedir. Denetim ve gözetime tabi tutulan şirketler organizasyon yapısını düzenlemek, mali ve diğer önemli bilgilerini kamuya duyurarak düzenli ve zamanında raporlamalar yapmak zorunda kalmaktadır. Aile şirketlerinin aksine halka açık şirketlerin devamlılığı bir veya birkaç ortağın durumuna bağlı olmaksızın binlerce hissedarı temsil eden profesyonel yönetim ile sağlanmaktadır.
4- Kredibilite
Şirket hisselerinin borsada işlem görmekte olması şirketin bankacılık ve para piyasası nezdindeki kredibilitelerini artırmakta, daha düşük maliyetli ve kolay kredi bulma imkanı sağlamaktadır. Zira, şirket hakkında denetim ve gözetime tabi tutulmuş düzenli ve sürekli bilginin var olması asimetrik bilgi ve ters seçimden (adverse selection) kaynaklanan kredi talebinin reddi, ilave teminat/garanti/kefalet istemi veya ortalamanın üstünde kredi faizi talebi gibi durumların daha az yaşanmasına imkan sağlar.
5- Tanıtım ve reklam
Hisseleri borsada işlem gören şirketler hakkındaki çeşitli bilgiler kamuyu aydınlatma platformu (KAP), video konferans (conference call) vb. araçlar çerçevesinde sermaye piyasası otoriteleri, basın ve yayın kuruluşları vasıtasıyla birey ve kurumlara sürekli olarak ulaştırılmaktadır. Söz konusu bilgi dağıtımı şirketin ve şirket ürünlerinin tanınmasına yardımcı olarak şirketin faaliyet hacminin artmasına olanak sağlayabilir.
Şirketin isminin endekslerde ve fiyat listelerinde yer alması bile şirket açısından maliyeti neredeyse sıfır fakat etkisi büyük bir reklam imkânı sağlar
Sonuç
Şirketlerin halka arzı yukarıda belirtilen sebeplerden bir veya birkaçı dolayısıyla yapılmaktadır. Halka arz şirketler için söz konusu önemli kazanımları sağlarken bireysel yatırımcıların da kolaylıkla şirketlere ortak olmak suretiyle kazançlarından ve hisselerindeki değer artışlarından pay almasına imkân sağlamaktadır.
Bu nedenle, şirketlerin halka arzı teşvik edilirken bireysel yatırımcıların da korunması açısından ülkemizde geçmiş yıllarda yanlış şekilde uygulanan “halka arz seferberliği” vb. adlar altında sorunlu şirketlerin halka arzına da mahal verilmemelidir.