Sosyal Tesisler

Son yıllarda ülkemizde otel ve benzeri konaklama tesislerinin sayısı artmış ve dolayısıyla konaklama imkanları önemli ölçüde gelişmiş olmakla birlikte gerek söz konusu tesislerin ülke geneline dengeli şekilde dağılmaması gerekse son yıllarda yüksek enflasyondan kaynaklanan yüksek konaklama fiyatları kamu sosyal tesislerinin cazibesini korumasına sebebiyet vermektedir.

Konaklama amaçlı olarak kullanılan tesislerin (misafirhane) yanısıra restoran, lokal, kreş, çocuk bakımevi, spor tesisi vb. kamu sosyal tesisleri de bulunmaktadır.

Kamu sosyal tesisleri kamu personelinin konaklama ihtiyaçları için kurulan ve işletilen tesisler olmakla birlikte kamu personeli olmayan kişiler de belli oran ve şartlarda söz konusu tesislerden faydalanabilmektedir.

Sosyal tesislere olan talebin sürekli ve belli bir ölçüde olması söz konusu tesislerin satınalma, fiyatlama, muhasebe, vergi ve benzeri hususların belli bir düzen içinde işlemesini gerektirmektedir.

1. Sosyal Tesislere İlişkin Bazı İstatistikler

Zaman zaman sahil şeridindeki kamuya ait dinlenme kampları ile bir şehrin değerli arazileri üzerindeki sosyal tesislerin özelleştirilme yoluyla satışı söz konusu olmakta ise de halihazırda kamunun elinde toplam 2.740 adet sosyal tesis bulunmaktadır. Söz konusu sosyal tesisler; misafirhane, öğretmenevi, orduevi, hekimevi, konukevi, eğitim ve konaklama merkezi gibi farklı adlarla nitelendirilmektedir. Söz konusu tesislerin 551 adeti Milli Eğitim Bakanlığına (öğretmenevi), 272 adeti Milli Savunma Bakanlığına (orduevi), 148 adeti Emniyet Genel Müdürlüğüne (polisevi), 116 adeti Jandarma Genel Komutanlığına, 91 adeti Sağlık Bakanlığına (hekimevi), 619 adeti Orman Genel Müdürlüğüne, 128 adeti Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğüne, 42 adeti Karayolları Genel Müdürlüğüne, 407 adeti üniversitelere, geriye kalanı ise diğer genel ve özel bütçeli idarelere ait bulunmaktadır.

Misafirhanelerin kamu kaynağı kullanması ve bazen etkin şekilde işletilmemesi nedeniyle bunların satılarak israfın önlenmesi ve ekonomiye kazandırılmasına yönelik çalışmalar yapıldığından aslında misafirhane mahiyetinde olan bazı tesislerin söz konusu uygulamadan kaçınmak için ismini (tabelasını) Eğitim Merkezi olarak değiştirdiği bilinmektedir. Bu nedenle, yukarıda belirtilen toplam tesis sayısı (2.740) gerçek anlamda sosyal tesis olan tesisleri kapsamamakta yani gerçek rakamdan daha düşük bir rakamı ifade etmektedir.

2. Sosyal Tesislere Devlet Bütçesinden Kaynak Aktarılabilir mi?

Sosyal tesislerin içinde faaliyet gösterdiği binalar kamuya ait olup, söz konusu binalar sosyal tesis hizmetinin ifası için sosyal tesislere tahsis edilmiş bulunmaktadır. Bu anlamda, sosyal tesisler kamu kaynağı kullanmaktadır. Söz konusu kamu kaynağının yanısıra sosyal tesisler kamu personeli, kamuya ait elektrik, su, doğalgaz vb. enerji tesisatlarını ve kamuya ait diğer mal ve hizmetleri ve bazı ayrıcalıkları kullanmaktadır.

Sosyal tesislerin elde ettiği konaklama, yemek bedeli vb. gelirler kamu bütçesine değil, sosyal tesisinin kendi bütçesine gelir olarak kaydedildiğinden söz konusu tesislerin cari giderlerini bu gelirlerle karşılaması, yani kendi yağıyla kavrulması beklenir. Ne var ki uygulamada, bazı sosyal tesisler neredeyse tüm cari giderlerinin kamu bütçesinden yani vatandaşın vergileriyle finanse edilebilmektedir.

Bu çarpık uygulamanın önüne geçilebilmesi için her yıl Kamu Sosyal Tesislerine İlişkin Tebliğ isimli mevzuat metni Resmi Gazete’de yayımlanmaktadır. Örneğin, 2023 yılında yayımlanan 2023-1 sayılı Kamu Sosyal Tesislerine İlişkin Tebliğ’de şu hususlar özellikle belirtilmiştir:

– Kamu kurum ve kuruluşlarının tasarrufunda bulunan eğitim ve dinlenme tesisi, misafirhane, kreş, çocuk bakımevi, spor tesisi ve benzeri sosyal tesislerin işletme giderleri için ilgili kurum ve kuruluşların bütçelerinden herhangi bir katkıda bulunulmaması esastır.

– Bu tesislerde merkezden geçici görevle gönderilecek personel sayısı asgari seviyede tutulur ve 2022 yılında görevlendirilen personel sayısı hiçbir şekilde aşılamaz.

– Bu tür yerlerde, 2023 yılında, merkezi yönetim bütçesi ile döner sermaye ve fonlardan ücret ödenmek üzere ilk defa personel istihdam edilemez. Ancak ücreti sosyal tesis işletme gelirlerinden karşılanmak üzere ilk defa personel istihdamı yapılabilir.

– Kuruma ve/veya mensuplarına yardım ve hizmet amacıyla kurulmuş olan fon, vakıf, dernek ve benzeri kuruluşlar eliyle işletilen tesislere kurum bütçesinden doğrudan veya dolaylı olarak katkıda bulunulamaz.

– Tesislerin lokanta, pastane, kafeterya, büfe, disko ve diğer hizmet verilen yerlerinde yemek, kahvaltı, içki, meşrubat, çay, kahve ve benzeri hizmet bedelleri hiçbir şekilde maliyetinin altında olamaz.

3. Sosyal Tesislerin Satınalma Uygulamaları

Yukarıda da ifade edildiği üzere, sosyal tesisler en azından bina olarak kamu kaynağı kullanmaktadır. 4734 sayılı Kamu İhale Kanununda kamu kaynağı kullanan tüm kamu idarelerinin mal ve hizmet alımlarının söz konusu kanundaki ihale ve doğrudan temin prosedürlerine göre gerçekleştirilmesi gerektiği hükme bağlanmıştır.

Bu nedenle kamuya ait sosyal tesisler mal ve hizmet alımlarını 4734 sayılı Kanundaki usul ve prosedürlere göre gerçekleştirmek zorundadır.

4. Sosyal Tesislerin Muhasebe, Defter ve Belge Düzeni

Kamu idare bütçesinden ödenek kullanmayan sosyal tesisler kamu idaresi sayılmadığından 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununa tabi değildir. Bu nedenle, söz konusu tesisler Kanunun bütçe ve muhasebe kurallarına tabi değildir.

Bununla birlikte, söz konusu tesisler muhasebe işlemlerini ve mali tablolarını Kamu Kurum ve Kuruluşlarınca İşletilen Sosyal Tesislerin Muhasebe Uygulamalarına Dair Esas ve Usuller’de öngörülen kurallar çerçevesinde gerçekleştirmek zorundadır.

Ayrıca, ilgili mevzuatında yapılan düzenleme gereğince;

– Sosyal tesisler, faaliyet döneminin bitimini takip eden bir ay içerisinde mali tablolarını bağlı oldukları kurum ve kuruluşların merkez birimlerine gönderirler. Merkez birimleri kuruma bağlı tüm sosyal tesislerin mali raporlarını konsolide ederler.

– Sosyal tesislerin edinmiş oldukları taşınırlar Taşınır Mal Yönetmeliği hükümlerine göre kayıt altına alınır ve muhafaza edilir.

– Sosyal tesislerde görevliler nezdinde kurum amirleri tarafından belirlenen miktarın üzerinde nakit bulundurulmaz.

– Avans olarak verilen tutarların en geç 30 gün içinde mahsubu veya iadesi sağlanır.

– Sosyal tesis paralarının bankaya yatırılması hususunda Kamu Haznedarlığı Yönetmeliği hükümleri uygulanır.

– Ödeme ve tahsilatların banka vasıtasıyla yapılması esastır.

5. Sosyal Tesislerin Vergisel Mükellefiyet ve Sorumlulukları

Sosyal tesisler kâr amacı gütmeyen kurumlar olmakla birlikte, vergi mevzuatına göre; sosyal tesislerin kamu personeli dışındaki kişilere de hizmet vermesi nedeniyle iktisadi işletme mahiyetini kazanması halinde katma değer vergisi ile kurumlar vergisi mükellefiyetinin tesis edilmesi gerekmektedir. Sosyal tesisin isminin misafirhane, konukevi, eğitim ve dinlenme tesisi olmasının söz konusu vergilendirmeye etkisi bulunmamaktadır.

Sosyal tesisler aslında bir iktisadi işletme mahiyetinde olmakla birlikte ilgili bulundukları kamu idaresinden ayrı bir tüzel kişiliğe sahip bulunmadığından Damga Vergisi Kanunu açısından “resmi daire” mahiyetinde bulunmaktadır. Bu nedenle, söz konusu kurumlarca yapılan mal ve hizmet alımı (hakediş) ödemelerinde damga vergisi kesintisi yapılır, bu kurumlara yapılan ödemelerden ise damga vergisi kesilmez.